De voormalige koloniale steden ondergaan vanaf het begin van hun bestaan een identiteitscrisis.
Bij de stichting van de koloniën waren de verschillen tussen de culturen al groot, vanuit het Westerse oogpunt werd dit bestempeld met Barbarij. De koloniale steden waren ooit gesticht met de Westerse ideeën en om de inheemse bevolking te controleren vanuit de Westerse optiek, het Eurocentrisme. Dit ging een tijd goed, maar ook de inheemse bevolking verreikte zich en zette zich af tegen de overheersers. Om de spanningen te begrijpen, leerden de Westerse heersers de culturen kennen in de vorm van Transculturalisme. Men relativeerde dat de eigen waarde van deze culturen een grote rol speelde bij de inheemse bevolking en men gaf beetje bij beetje deze waarde terug. In de laatste jaren van het koloniale tijdperk ontstond er een vorm van Multicultarisme, doordat de Westerse en inheemse culturen steeds meer langs elkaar gingen leven.
Ook in de Westerse wereld ontstond er steeds meer een multiculturele samenleving bij de onafhankelijkheid van deze koloniën. De voormalige koloniën kregen kregen intern zelf een conflict tussen de verschillende inheemse stammen of werden een lange tijd overheerst door regimes. Zij onderdrukten de inheemse bevolking voor een lange tijd. De regimes maakten vaak misbruik van de Westerse overheidsorganen om de bevolking te onderdrukken. Het Westen had belang bij deze regimes of keerden hun rug hiervoor. De Westerse ideeën werden hierdoor onlosmakelijk verbonden met corruptie en geweld. Hierbij ontstonden spanningen over de hele wereld.
Uiteindelijk ontstond er verzet tegen deze onderdrukkingen en het individu kreeg steeds meer kans in de vorm van democratie. Hierop ontstond chaos, waarop de individu het recht zelf in handen nam.
Dit uitte in wildbouw en corruptie op verkavelingsaspecten. Orde wordt geschapen door een nieuw juridisch kader te creëren en de democratie daarin een plaats terug te geven. Het inspelen op individuele belangen, deze een rol te geven en duidelijkheid te schapen in de spelregels schept kansen voor deze democratie, het Particulturalisme.
De democratie geeft een vorm van zelfbewustzijn en geeft zicht op het gemeenschapsbelang.
Hierdoor ontstaat het Universalisme. (wat de voorbode van de Globalisatie is)
Uit alle teksten is opmerkelijk gebleken, dat architectuur vanaf het begin als boodschap aanwezig is...
van Barbarij tot het Universalisme.
Critical Regionalism in the age of Globalization -Alexander Tzonis, Liane Lefaivre and Bruno Stagno-
Naast het Westen en het Afrikaanse continent, is er sprake van globalisatie binnen in de tropen. Steden als Jakarta, Rio de Janeiro, Singapore en Bangkok zijn voorbeelden van grote steden die zich alsmaar gedijen en gelegen zijn in de tropen. Uit ervaring is gebleken dat de meeste architectuur geen relatie met haar omgeving vind, ze worden afgestoten door de plaatselijke bevolking en verloederen met de tand des tijds. De globale en grootschalige stedenbouwkundige projecten uit de voormalige koloniën zijn in conflict met de maatschappelijke en politieke veranderingen van deze steden. Ook de kleinere satellietsteden van deze reuzen zijn onder invloed van de globalisering.
In het boek wordt beschreven wat de beste aanpak is om architectuur passend aan gemeenschappen te krijgen. De traditie van bouwwerken uit de tropen liggen in de tropen zelf. Elke cultuur beheerst hun eigen vakmanschap die van generatie op generatie zijn doorgegeven. Deze eigenschappen van het bewerken van de materialen uit de tropen, hout of bamboe, zijn niet algemeen bekend en vaak binnen de gemeenschappen bewaard gebleven. Het vakmanschap berust zich op identiteit. Men is vervreemd wanneer men zich niet met het bouwwerk kan identificeren.
De meeste architecten geloven in een universeel ontwerp. Een universeel ontwerp hoeft zich niet te vervreemden van de omgeving. Door inzicht te krijgen op de belevingswereld van deze gemeenschappen, krijgt met inzicht op de verschillende ambachten binnen deze gemeenschappen. Technieken van houtbewerken, riet knopen en kleur belevenis zijn essentieel. Door de gemeenschap te betrekken, kunnen ook lokale technieken bij het ontwerpen gebruikt worden. Zo kunnen ze zelf aan het project meebouwen, waardoor het ontwerp een extra beleveniswaarde krijgt. De combinatie van nieuwe technieken geeft hierdoor de kennis van deze technieken en veranderen de gewoonten. Voor een stam kan zo het gebruik van urinoirs een totaal nieuwe belevenis zijn. Hygiëne wordt zo bevordert.
Er wordt daarom ook voorgesteld om een maand met de gemeenschap samen te leven om kennis en ervaring te delen alvorens men gaat ontwerpen. De verwijzing wordt hier gelegd naar de klassieke oudheid, waar bouwwerken feilloos in hun omgeving opgaan en ze een tijdloze waarde geven.
Conclusie
Van mij berust deze tekst op een zekere logica.
Het is vreemd dat wij, als buitenstaander, iets willen ontwerpen in een voor ons vreemde omgeving.
We hebben niet de kennis van een dergelijke gemeenschap op afstand. Maar we kunnen ze wel zodanig beïnvloeden, dat ze zich van hun eigen wereld vervreemden. Ook zij hebben behoefte aan identiteit, net zoals wij dat hebben. Een goed voorbeeld van universalisme.
-Okwui Enwezor,
Charlos Basualdo, Ute Meta Bauer, eva-
De aanslagen van 11 september 2001 hebben de blik op de wereld doen veranderen. De westerse wereld globaliseerd in een rap tempo en men was niet bewust welke kloof er met andere landen en culturen ontstond. Met name de relatie van de westerse landen tussen de islamitische landen stond onder druk.
Verschillende initiatieven van over de wereld kwamen bij elkaar en organiseerden een debat op de democratische, juridische, culturele en de religieuze aspecten van de wereldwijde veranderingen, Documenta 11. Om een beeld te creëren hoe de Afrikaanse steden zich ontwikkelen onder de globalisering, is er een selectie van vier steden gekozen; Freetown, Johannesburg, Kinshasa, Lagos. Dit zijn vier steden uit het voormalige koloniale tijdperk. Hierdoor hebben zij een referentiepunt vanuit het (geordende) modernisme.
Opmerkelijk is dat de gemiddelde Afrikaanse stad sinds het koloniale tijdperk met zevenvoud zijn gegroeid.
Dit brengt een heleboel maatschappelijke vraagstukken met zich mee.
Met een kritische blik wordt er in Documenta 11 met allerlei verschillende disciplines naar het probleem gekeken. De oplossing zal zich bevinden in een interdisciplinaire relatie tussen het hedendaagse probleem van ruimte en het maatschappelijk politieke probleem van de toekomst, wat een breder publiek domein bereikt. Het overweegt om het probleem op een radicale wijze te overzien, wat tot een radicale oplossing komt.
Het zichtbare en het onzichtbare
De eerste verbeelding beschrijft Lagos, welke op een brak en ondiepe lagune bevindt. Verschillende kanalen behoed de stad van overstromen. Deze wateren zijn ook ideaal voor de waterhyacint, die zich geruisloos in het water gedijt. Eind 2002 deed zich een verschrikkelijke ramp voor. Ruim 2.000 mensen werden bedreigd door de explosie bij een wapenopslag. Mensen raakten op de vlucht en in paniek zagen zij de voltallige waterhyacint voor land aan. Mensen liepen het kanaal in en raakten verstrikt in de waterplanten. Mensen verdronken hun dood of raakten vergiftigd van de zware industriële vervuiling.
De vergelijking hier wordt met menig Afrikaanse stad gelegd. Mensen trekken naar de stad in de hoop een baan te vinden. Onderdak is een levensbehoefte en door de hoge kosten, belanden zij in de sloppenwijken.
Net zoals de waterhyacint gedijen de sloppenwijken gestaag, maar zijn ongeordend en oncontroleerbaar.
De overheden zijn het overzicht kwijt en de politiek heeft door hun belangen geen interesse in verbetering.
Dit is een gevaar op o.a. gezondheid, welzijn en brandveiligheid.
Binnen de verstedelijking van Afrika heerst een aanhoudelijke spanning tussen de mogelijkheden en de passende vormen van sociale relaties. Door intensieve sociale samenwerkingen tussen formele en informele bestuursgroepen wint men geleidelijk het gezag terug. Hierbij wordt ingespeeld op het sociale bewustzijn van een grotere wereld. De belangen bevinden zich niet alleen binnen de stadsgrenzen plaats maar ook daarbuiten. Duurzaamheid is hier een voorbeeld van. De stedelijke Afrikanen zijn hiermee in beweging gezet, zien hun kansen en nemen het initiatief binnen hun wijken, binnen hun steden of tussen steden onderling. Bewoners moeten inzien dat de verslechtering van de stedelijke condities, de afstand met de kracht van opportunisme niet groter wordt en dat ontwikkelingshulp de enige uitweg is. Er zijn nog volop mogelijkheden in het publiekelijk domein waar nog volop aan gewerkt kan worden. De bewoners van de stad zijn zelf de verbinding tussen de verschillende lagen binnen het publiekelijk domein. (zie ook Trash is cash in Kenia)
Orde en wanorde
De angst voor de ongecontroleerde groei en de politieke veranderingen, de wens voor een bevorderlijke en efficiënte bedrijvig-/ gezondheid, het tot stand brengen van een verantwoordelijke politieke systemen en het beschermen van koloniale en postkoloniale regimes, is er gepoogd via institutionele systemen van politieke vertegenwoordigingen en de landelijke overheid om te gaan met deze stedelijke ontwikkelingen.
De conventionele theorieën van deze politieke systemen kwamen echter, op stedelijk en nationaal niveau, onder druk te staan. De stedenbouwkundige verkaveling, gebaseerd op het privaatrecht, weerstond de snelle demografische groei van de steden niet en zijn essentieel voor de fundamentele staatsrechtelijke systemen.
De staatsrechtelijke systemen uit het koloniale tijdperk zijn hierdoor ongepast en onrealistisch in het hedendaagse Afrika. In de praktijk werkt de gebruikelijke grondexploitatie niet en wordt wet en regelgeving niet nageleefd. Deze situatie zijn in sommige gevallen chaotisch, ook de politieke stelsels, de sociale stelsels en van autoriteiten zijn onvertrouwelijk. De politieke stelsels, de sociale stelsels en de stelsels van autoriteiten stammen af van het Westerse beeld uit het laatste decennia, om de orde te handhaven. Afrikanen leefden in ondergeschikt van de Westerse wereld. De oude stelsels worden nog steeds als onderdrukt beschouwd voor welvaart, vooruitgang en zelfstandigheid.
De verkaveling van Afrikaanse privé eigendommen is echter wel geaccepteerd als rijkdommen binnen welvaart. Nu er kansen ontstaan voor de individuele Afrikaan wint het verkavelingsaspect als kennis zijn terrein terug in formele wet en regelgeving.
Steden tonen meerdere conflicten/ spanningsvelden (zie Tropismen) op sociaal, maatschappelijk, demografisch en politiek gebied. Door openlijk inzicht te geven in politieke praktijken, eigendomsrechten en de processen van ruimtelijke ordening kan er in de toekomst steeds meer begrip worden gevonden. Het zal een theoretisch en juridisch vormen om in alle openheid nieuwe wetten en regels te creëren. Dit is een nieuwe vorm van democratische betrokkenheid, waar verantwoording terug wordt gegeven. Deze vorm zou structureel onder ieder bewind aanwezig moeten zijn. Zo winnen de armen democratisch een stem op de politieke meerderheid.
Conclusie
De ontwikkelingen van de Afrikaanse steden zijn explosief. Oude politiek uit de liberale gedachten van het Westen onderdrukken de ontwikkelingen en het zelfbewustzijn van deze steden. De Afrikanen globaliseren zich door hun kansen in voor en tegenspoed, hun zelfbewustzijn, waaronder de steden verder groeien. Door de betrokkenheid ook op het gebied van politiek en wet- en regelgeving, ontstaat er een nieuwe passende democratie. De transculturale overdracht uit het koloniale tijdperk was een goede basis voor deze democratie. De weg van transculturalisme was al ingeslagen, hierop wordt voortgeborduurd. Met particuralisme als basis vond men het universalisme, het gemeenschapsbelang. Met project participatie, speelt stedenbouw en architectuur een rol om deze boodschap over te brengen.
Tropisme of tropie stamt van het Griekse woord tropos of
trope, wat wending betekend.
Het is de studie naar verandering of verplaatsing van organismen (planten, bacteriën en dieren)
onder het invloed van zwaartekracht (geotropisme), licht (fototropisme), water
(hydrotropisme) of elektriciteit (elektrotropisme). Tropisme is een metafoor
voor beweging. In de Griekse filosofie wordt deze metafoor ook gebruikt voor
het onverklaarbare, de verklaring voor de veranderingen waar geen rationele
verklaringen voor zijn. Binnen de cultuur wordt deze metafoor gebruikt om
sociaal maatschappelijke veranderingen bij beeld te noemen.
Een andere verklaring voor de trope is dat wat alle
onbekende en unheimliche verbindt met al het bekende.
De Italiaanse filosoof Giambattista Vico beschreef het
als “begrijpen” vanuit vier mastertropes: metafoor, metonymie, synechdoche en
ironie.
Donder wordt bijvoorbeeld gebruikt als metafoor voor de
luidruchtige schreeuw, waarbij gevoel en passie deze versterken. Natuurkrachten
worden vaker als metafoor gebruikt.
Metonymie geeft, pars pro toto, de menselijke oorzaak van
deze donder, de woede, een over treffelijke trap; de god van de donder.
Synecdoche belichaamt de verbeeldingen in de goden.
De ironie geeft ons de kloof van waarheid en de expressie
weer, de letterlijke of figuurlijke betekenis.
De relatie tussen deze vier mastertropes is een cyclus
met het bewustwording dat we tevergeefs werelden pogen te begrijpen. De tropistische
uitspraken die we doen zijn de subjectieve verbuiging van een waarheid
(zekerheid, gewoonte of traditie). We pogen deze waarheid een naam en plaats te
geven.
Hierdoor spreken we niet als een metafoor welke een
interactie of spanning tussen twee tegenpolen creëert, maar creëert nieuwe overeenkomsten.
Deze metafoor bepaalt hierdoor een richting van de veranderingen of verplaatsing,
de vectoren. Oude processen worden verworpen of verdrongen, acceptatie bied
nieuwe mogelijkheden. Hiervoor zijn duidelijke overtuigingskrachten voor nodig,
binnen het spanningsveld van aantrekkingskracht. Spanningsvelden door
veranderingen.
Binnen de architectuur bevindt zich deze spanningsvelden
op verschillende vlakken. De spanningsvelden binnen de schoonheid, harmonie,
orde en het functionele bepalen de sublimiteit.
Doelmatigheid, werk, efficiëntie, de zakelijkheid van het
dagelijks leven resulteren bij functionalisten vaak in vlakke vormen, rechte
lijnen uniformiteit en regelmaat. Echter wil het oog ook wat.
Zo komt William Hogarth bij de s-line, de serpentine line
of beauty, als ideaalbeeld. Deze studievorm is later uitgebreid naar de
houdingen en bewegingen van het lichaam. Het lichaam fungeert uiterst
praktisch, maar heeft ook kenmerken van elegantie in dans aanwezig.
Echter erkende hij ook de doelmatigheid van een gebogen
lijn, de stroomlijn, bij het jagen en sporten, wat van oorsprong ook op het efficiëntie
en het praktische beruste. Een fysieke krachtmeting is gesublimeerd tot een
schoonheidsideaal.
Ben van Berkel en Caroline Bos van UN Studio beschouwen
de ontwerper als een van de spelers in een spel van mobiele krachten. In dit
spel onderscheiden zij een autonome (fysiologische) en een functionele (politieke)
dimensie. Het autonome spel beheerst de kunst en erotiek (het sacrosancte).
Het functionele spel kadert de grenzen doormiddel van de
techniek, ecologie, economie en uitvoerbaarheid van het autonome en zorgt dat
men niet te ver doorschiet in het
experimentele gedrag. Lust voor het oog.
“In dit stuk wordt de Erasmusbrug als voorbeeld gegeven. De zwanenhals is hier het maximum, de elegantie. Helaas laat het ontwerp voor het station van Arnhem hier de keerzijde van zien, een kostbaar project.”
Hierboven wordt het spanningsveld goed weerschreven. Een
spanningsveld bevat positieve en negatieve polen. Zo wordt er beschreven dat er
altijd een keerzijde is. Een stad wat gedijt in luxe, het vertier... er is altijd
misdaad, prostitutie en armoede. In de luwte van de welvaart heerst altijd de
armoede. De stad ontkiemt zich dan als een bacteriële monster. In de schaduwzijde spreekt vaak ons de verbeelding, die
als een metafoor ons een beeld vormt. (fragment SCAM CITY) Wanneer ons de verbeelding spreekt, treed ons relativeringsvermogen in werking. Het relativeringsvermogen komt
tot stand bij angsten als een onbewuste beweging op onze overlevingskansen. Zo lezen
we in het verhaal van Allan Poe hoe een zeeman zich van een waterkolk wist te
ontsnappen. Door zijn angsten ontstond zijn relativeringsvermogen welke hem de
verbeelding sprak om op een ton te springen. Het schip is zwaarder en zakte
sneller naar de kolk dan al de andere spullen in zee. Door het superieure verstand
van de zeeman, wist hij de natuurkrachten van de "maelstrom" te overleven.
Natalie Sarraute beschrijft Tropismen, de
gemeenschapsruimte, als overwoekert. Wij praten met elkaar en gebaren ons in de
openbare ruimten, we mengen ons in de conversaties. Om ons tot een groep te behoren,
passen wij ons aan de menigte. We nemen de gewoontes over, we kopiëren ons
gedrag van anderen. Deze kenmerken
worden vergeleken met de metamorfoses plooibaarheid en elasticiteit. Afweer
tegen een ander, een groep of een beweging maakt van ons individu, verstart ons
en maakt ons rotsvast. We keren met onze gedachten naar binnen als een gas in
een drukvat.
Mensen zijn in het alledaagse verbonden met elkaar en met
de omgeving. Een wisselwerking van wat borrelt als een geiser of stroomt, vloeit
en versteent als een lavastroom. De benamingen hiervoor zijn “woordmonumenten”
geworden zoals; liefde, vriendschap en haat.
We vertolken ons met lichaamstaal en emoties zoals;
intonaties, aarzelingen, blikken, etc.
In de schilderkunst wordt dit vorm gegeven met het
fenomeen montage vastgelegd in ruimte en tijd.
Kort op het Culturalisme samengevat, geeft deze studie van Tropismen een metafoor (vormentaal) die is ontstaan door het aanschouwen en begrijpend te neerschrijven wat de processen vanuit de natuur zijn. We verklaren deze processen en proberen ze te begrijpen met wat wij kennen en wat wij niet geheel kennen vanuit de biologie, de natuurkunde, de filosofie, psychologie, esthetiek, de ambacht en de literatuur. De processen weerspiegelen in de architectuur een reflectie op de sociaal maatschappelijke thema's, veranderingen en de zoektocht naar schoonheid binnen diverse dynamische spanningsvelden.
De BLOB architectuur krijgt in het boek vorm vanuit de spanningsvelden binnen de natuurkundige dynamica en de veranderingen daarin. De spanningsvelden staan voor alle processen die binnen het ontwerp aanwezig zijn. De Spiraal is een contentieuze beweging wat zich een spel tussen binnen en buiten vormt en waar de omgeving naar binnen draait. Een andere contentieuze beweging binnen de architectuur is de band van Moebieus. Deze beweging is cyclisch en wordt in de dynamica weergeven als trajecten op een torus (een wiskundige band). In het Moebiushuis van UN Studio is het Moebiusdiagram tot een metaforische looping gevormd, die het spel tussen privé en niet-privé vertolkt. Een andere vorm die we uit de architectuur kennen is Folding. In dit geval zorgen de spanningsvelden voor plooien en vouwen, die hier voor de vormgeving zorgen. Folding en de band van Moebieus is het handelsmerk van UN Studio.
